Büyük Selçuklu imparatorluğunun tanınmış devlet adamıdır.(1018 - 1092). İyi bir öğrenim gördü. Fıkıhla uğraştı, edebiyatla ilgilendi. Önce Gaznelilerin Horasan valisi yanında' çalıştı. Dandanakan savaşından (1040) bir süre sonra Selçukluların hizmetine girdi. Kendisine Belh şehrinde görev verildi. Başarılı çalışmalarını öğrenen Alparslan, Horasan meliki bulunduğu sırada onu yanıma aldı. Sultan olunca, Selçuklu devleti vezirliğine atadı (1064). Nizamülmülk, 29 yıl bu görevde kaldı. Alparslan’a, Kutalmış ile yaptığı savaşta yardım etti. Onun bütün seferlerine katıldı. Kendisine her yönden yardımcı oldu. Alparslan’ın öldürülmesi üzerine oğlu Melikşah’ın sultan olmasını sağladı (1072). Karşı çıkanların yok edilmesine yardımcı oldu. İmparatorluğun genişlemesi için büyük çaba gösterdi. Fakat, çok ün kazanması, zengin olması, yakınlarını kayırması nedeniyle kendisini kötüleyenler çıktı, sultanla arası açıldı. Görevde kalmakla birlikte, ailesinden olanlar ağır cezalara çarptırıldı. Daha sonra Melikşah’la Bağdat’a giderken yolda bir batını tarafından öldürüldü.Nizamülmülk, askerlik, maliye ve yönetim alanlarında üstün bir devlet örgütü kurdu. Bunu oluşturmak için daha önceki Türk ve İslam devletleri örgütlerinden yararlandı. Selçuklu imparatorluğunun, sağlam temellere dayanmasına çalıştı. Onun kurduğu bu devlet örgütü, daha sonraki Türk-İslam devletlerinde bazı değişikliklerle uygulandı. Nizamülmülk, imparatorluk ülkelerinde mezhep ayrılıklarını kaldırmaya çalıştı. Sünniliği yaymak için birçok yerde kendi adı verilen Nizamiye medreseleri kurdurdu. Buralara en değerli bilginleri atadı, giderlerini karşılamak için vakıflar ayırdı. Bunlar içinde en önemli, Bağdat’taki Nisamie. medresesi idi. Nizamülmülk, "Siyasetname" adlı eserinde devlet yönetimi konusundaki görüşlerini ve yaptığı işleri anlatmıştır.
