Osmanlı eğitim sisteminin en önemli müessesesi olan Enderûn-ı Hümâyûn mektebi, eğitim tarihimizde önemli bir yere sahiptir. Osmanlı’nın kurduğu dünya nizamını daha iyi anlayabilmek için öncelikle incelenmesi gereken alanların başında eğitim gelir. Bu yönelimde Osmanlı idarî ve askerî işleyişine yön veren Enderûn mektebi hakkında az bilinen konuları gün yüzüne çıkardık. Osmanlı Forum Enderun Nedir ? Mülki ve askeri idarecilerin yetiştirildiği bu mektep, Osmanlı merkez ve taşra bürokrasisine gerekli insan gücü kaynağı oluşturmak için kurulmuştur.Bu vasfı ile resmi Osmanlı zihniyetinin öğretilip geliştirildiği temel eğitim birimini teşkil ettiği gibi, idari ve siyasi hedeflerin kaiminde devletin ana kurumlarının işleyişinde önemli bir yere sahip olmuştur. Ne Zaman Kuruldu ? Osmanlı Devleti, kuruluşundan bilitibar akıllı ve yetenekli çocukları seçmek suretiyle onları idarî ve askerî kadrolarda değerlendirmiştir. Bir okul olarak Enderûn-ı Hümâyûn’un kurulması ise Sultan İkinci Murad devrindedir (1421-51). Ancak gerçek teşkilat yapısına Fatih Sultan Mehmed döneminde (1451-81) kavuştuğu söylenebilir. Kurulma Amacı Neydi? Enderûn mektebi, Osmanlı Devleti’nin idarî ve askerî nizamını güçlendirmek ve muhafaza etmek için vasıflı insan yetiştirmek amacıyla kurulmuş bir müessesedir. Enderûn, devamlı büyüyen devletin farklı din, dil ve kültürlere mensup kitlelerini idare edecek, bilgili ve kabiliyetli mülkî, askerî ve idarî kadroları oluşturmak amacıyla yüzyıllarca hizmet vermiş müstesna bir eğitim sistemidir. Kimler, Nasıl Seçilirdi? Enderûn-ı Hümâyûn’a alınacak çocuklar devşirme usulüyle seçilir, öncelikle Müslüman Türk aileleri yanında Türkçeyi, İslâmî esasları ve adabı öğrenir, daha sonra Edirne, Galata Sarayı, İbrahim Paşa ve Manisa saraylarında bedenî ve ruhî kabiliyetlerini geliştirecek dersler ve talimler görürlerdi. Hazırlık sarayında yetişen içoğlanları, Enderûn’da yeniden eğitimden geçtikten sonra, derece ve hizmet gruplarına göre farklı kadrolara ayrılırlardı. Ne Gibi Kurallar Uygulanırdı? Çok sayıda seçilmiş talebenin kısa sürede yeteneklerine göre tüm bilgilerle donatılması, Enderûn’daki eğitim sisteminin ciddiyetini ortaya koymaktadır. Mutlak disiplin içerisinde yetiştirilen talebeler için yatma, kalkma, yemek ve istirahat vakitlerinin belirlenmesi, kurum içerisinde başıboşluğa, laubaliliğe yol verilmemesi talebelere devlet adamı ciddiyeti sağlamıştır. Talebeler istedikleri zaman konuşamazlar, dışarıya çıkamazlar; her hareketleri belli kurallar çerçevesinde şekillenirdi. Sadece Bir Okuldan mı İbaretti? Çalışma sistemi ve işleyişi göz önünde tutulursa Enderun’u bir okuldan ziyade çeşitli hünerlerin, sanatların, idarî ve siyasî bilgilerin uygulamalı olarak öğretildiği, kabiliyetlerin tespit edildiği bir merkez olarak kabul etmek gerekir. Ne Zaman Önemini Yitirdi? Enderûn mektebi 19. yüzyıl başlarına kadar önemini korumuş, daha sonraları Batı tarzında açılan mekteplerden yetişenler idarede söz sahibi olmuşlardır.
